عراق با نام رسمی جمهوری عراق (الجمهوریة العراقیة) کشوری در خاورمیانه و جنوب غربی آسیا است. پایتخت عراق شهر بغداد است. این کشور از جنوب با عربستان سعودی و کویت، از غرب با اردن و سوریه، از شرق با ایران و از شمال با ترکیه همسایه‌است. عراق در بخش جنوبی خود، مرز آبی کوچکی با خلیج فارس دارد و دو رود مشهور دجله و فرات که سرآغاز تمدن‌های باستانی بین النهرین در طول تاریخ کهن این کشورند از شمال کشور به جنوب آن روان هستند و با پیوستن به رود کارون، اروندرود را تشکیل می‌دهند و به خلیج فارس می‌ریزند.
گستره عراق ۴۳۸٬۳۱۷ کیلومتر مربع (رتبه ۵۸) است. عراق یکی از بزرگترین کشورهای دارای منابع نفت می‌باشد. این کشور دارای ۱۴۳ میلیارد بشکه ذخایر تاییدشدهٔ نفتی می‌باشد.
دوران پیش از تاریخ
ورودی غار شانه‌در در کردستان عراق
شمال عراق بین ۶۵٬۰۰۰ تا ۳۵٬۰۰۰ سال پیش از میلاد میزبان فرهنگ نئاندرتال بوده‌است. بقایای زندگی این مردم در اکتشافات باستانشناسی غار شانه‌در به‌دست آمده است. در همین ناحیه گورهایی مربوط به عصر پیش‌نوسنگی کشف شده که به ۱۱٬۰۰۰ پیش از میلاد بازمی‌گردد.
در این منطقه ابزارهای ساخته‌شده از مواد آتشفشانی مربوط به آناتولی یافت شده که مدرکی دال بر وجود روابط تجاری ابتدایی می‌باشد.
از 11000 سال قبل از میلاد، کشف نشانه های باستانی فراوان، حکایت از تمدن دیرینه در این سرزمین دارد.
عراق با ۳۲٬۵۸۵٬۶۹۲ نفر (آمار ژوئیه ۲۰۱۴) جمعیت چهلمین کشور پرجمعیت جهان است. عرب‌ها ۷۵٪-۸۰٪، کردها ۱۵٪–۲۰٪، ترکمنانان، آشوریان و غیره نزدیک ۵٪ از جمعیت عراق را تشکیل می‌دهند. همچنین حدود ۶۵٪ درصد مردم عراق شیعه، ۳۲٪ درصد سنی و ۳ درصد مسیحی و پیروان دیگر ادیان هستند. عراق محل زندگی و خاکسپاری ۶ امام شیعه است و شهرهای نجف، کربلا، کاظمین و سامرا زیارتگاه شیعیان جهان است.
عراق دارای تمدن و فرهنگ دیرینه و پرباری است. سومریان، اکدی‌ها و آشوری‌ها نخستین تمدن‌های باستانی عراق را چند هزار سال پیش از میلاد بنیاد نهادند. پس از آن این منطقه بخشی از قلمرو هخامنشیان، سلوکیان، اشکانیان، ساسانیان، و امپراتوری روم بود. پس از سرنگونی امویان و روی کار آمدن عباسیان پایتخت خلافت اسلامی از شام به عراق (شهر بغداد) آورده شد. بعدها این حکومت با حمله مغولان از هم پاشید. از میانه سده دهم تا پایان سده سیزدهم هجری خورشیدی، عراق بارها میان ایران و عثمانی دست به دست شد. عراق در سال ۱۲۹۸ (۱۹۱۹) مستعمره بریتانیا شد و در سال ۱۳۱۱ (۱۹۳۲) در ظاهر مستقل شد.
بخش زیادی از مرزهای نوین عراق توسط استعمارگران غربی در سال ۱۲۹۹ (۱۹۲۰) پس از تقسیم امپراتوری عثمانی بر اساس معاهده سور تعیین شد. در این زمان عراق مستعمره پادشاهی متحد بریتانیا درآمد. در سال ۱۳۰۰ (۱۹۲۱) پادشاهی عراق تشکیل شد و در سال ۱۳۱۱ (۱۹۳۲) این حکومت در ظاهر از بریتانیا استقلال یافت و با روش استعمار جدید توسط استعمارگران غرب اداره شد. در ۱۳۳۷ (۱۹۵۸) این پادشاهی از میان رفت و جمهوری عراق تأسیس گشت. عراق از سال ۱۳۴۷ (۱۹۶۸) تا ۱۳۸۲ (۲۰۰۳) به دست حزب سوسیالیست بعث عراق اداره می‌شد. بین سالهای 1359 (1980) تا 1367 (1988) بمدت 8 سال با تحریک امریکا و با کمک مالی دیکتاتورهای عرب خلیج فارس با ایران جنگید تا انقلاب ایران را شکست دهد ولی با پایمردی ایرانیان به شکست انجامید و طی قطعنامه 598 شورای امنیت متجاوز شناخته شد و سپس با تحریک امریکا، کویت را اشغال نمود و پس از آن امریکا و استعمارگران دیگر به عراق حمله کردند و حکومت حزب بعثِ صدام حسین برچیده شد و نظام چندحزبی پارلمانی در این کشور برقرار شد. آمریکایی‌ها چند برابر هزینه های آزادسازی کویت را از کویت و دیکتاتورهای دیگر عرب خلیج فارس دریافت نمودند و به بهانه تامین امنیت دیکتاتورها، پایگاههای نظامی در کشورهای عربی خلیج فارس ایجاد نمودند. در سال ۱۳۹۰ (۲۰۱۱) از عراق بیرون رفتند و خواری و ذلت خروج را با ایجاد و تقویت تروریستهای داعش در عراق و سوریه برای خود جبران نمودند.
در جنگ مستعمرات بین استعمارگران غرب، در سال ۱۹۱۶ فرانسه و بریتانیا طی موافقت‌نامه سایکس–پیکو نقشه‌ای برای تقسیم غرب آسیا بعد از جنگ جهانی کشیدند. نیروهای بریتانیا که عمدتاً از مستعمره هندوستان بودند، بغداد را در سال ۱۹۱۷ تسخیر کردند و جنگهای زیادی برای گسترش نفوذ تجاری انجام داند.
بسیاری از نیروهای بریطانیایی در سیاست گسترش مستعمرات برای بریتانیا کشته می شدند که عمدتاً از مردم بیچاره مستعمرات قبلی بریتانیا بودند.
حکومت بریتانیا و پادشاهی مستقل عراق
عراق در ۲۰ آبان ۱۲۹۹ (۱۱ نوامبر ۱۹۲۰) با قیمومت جامعهٔ ملل و با عنوان «ایالت عراق» تحت کنترل بریتانیا درآمد. بریتانیایی‌ها فیصل یکم از دودمان هاشمی را که توسط فرانسوی‌ها از سوریه بیرون رانده شده بود به عنوان حاکم از طرف خود بر عراق گماردند. در این رابطه گرترود بل، جاسوس انگلیسی و معروف به «مادر عراق»، نقش چشم گیری داشت. ایشان به همین ترتیب سمت‌های دولتی و وزارتخانه‌ها را به نخبگان اهل سنت سپردند و از ابزار اختلاف طایفه ای بهره بردند.
کنترل بریتانیا بر عراق بخاطر شورشهای مردمی یا نزاع بین استعمارگران غرب، از شدت و ضعف برخوردار می گردید. استفاده از نیروهای مزدور توسط بریتانیا و استعمارگران غربی دیگر و کودتاهای زیاد، جان مردم عراق را می گرفت و آنها را در نهایت مظلومیت قرار داد. دودمان هاشمی فیصل یکم و فرزندش و فیصل دوم و بازگشت هاشمی ها و سپس نور السعید و عبدالکریم قاسم و عبدالسلام عارف و عبدالرحمن عارف و احمد حسن البکر و صدام حسین، رئیس جمهوران قبل از سال 2003 می باشند.
عبدالکریم قاسم، ملی گرا بود که بر علیه استعمار مبارزه کرد و محبوبیت خاصی نزد مردم عراق دارد. ولی انگلیس آرام نگرفت مزدورانی را برای قتل وی ارسال می کرد و او با از خود گذشتگی آنها را آزاد می کرد ولی در نهایت عبدالسلام عارف مزدور انگلیس، او را به قتل می رساند و مردم را به ظلم و استبداد باز می گرداند.
جمهوری عراق و حزب بعث
عبدالکریم قاسم و عبدالسلام عارف
کودتای ۱۳۳۷ (۱۹۵۸) در عراق که آن را با نام انقلاب ۱۴ ژوئیه هم می‌شناسند باعث شد تا پادشاهی عراق سقوط کند. در جریان این رویداد سرتیپ عبدالکریم قاسم قدرت را به دست آورد اما در کودتای فوریه ۱۹۶۳ توسط سرهنگ عبدالسلام عارف به قتل رسید و پس از مرگ عارف در سال ۱۹۶۶ برادرش عبدالرحمان عارف قدرت را در دست گرفت. او نیز در سال ۱۹۶۸ توسط حزب بعث سقوط کرد. احمد حسن البکر به عنوان نخستین رئیس‌جمهور عراق به قدرت رسید. در سال 1358 (1979) او پیشنهاد جنگ با ایران را از جانب امریکا نپذیرفت، بعلاوه کنترل امور در دست صدام افتاده بود که رئیس حزب بعث شده بود، لذا با کمک امریکا، قدرت به صدام منتقل گردید و در سال 1359 (1980) به ایران حمله کرد. این جنگ در سال ۱۳۵۹ آغاز و در ۱۳۶۷ با بر جای گذاشتن بین نیم میلیون تا یک و نیم میلیون کشته پایان یافت. مرزهای دو کشور بر سر جای خود باقی ماند و سازمان ملل، عراق را به عنوان کشور مهاجم تشخیص داد. در این جنگ عراق از بمب‌های شیمیایی علیه سربازان ایرانی استفاده کرد. رژیم بعث در مقاطع پایانی جنگ طی عملیات انفال دست به کشتار کردهای عراق زد و حدود ۵۰٬۰۰۰ تا ۱۰۰٬۰۰۰ شهروند این کشور را کشت.
زمان زیادی از آتش‌بس بین ایران و عراق نگذشته بود که صدام حسین در مرداد ۱۳۶۹ (اوت ۱۹۹۰) و با تحریک و مشورت چند سناتور امریکایی، به کویت حمله کرد و این کشور را به خاک خود ضمیمه ساخت. بعد از این حمله نیروهای ائتلاف به رهبری آمریکا به عراق حمله کردند. آنها با بمباران اهداف نظامی کار خود را آغاز کردند. و سپس با حملهٔ زمینی ۱۰۰ ساعته به نیروهای عراقی در کویت و جنوب عراق به اهداف خود رسیدند و کویت را به دیکتاتور قبلی و مورد حمایت خود تحویل دادند.
بمباران‌های شیمیایی ارتش بعث عراق که از استعمارگران و کارخانه های شیمیایی آلمان تهیه شده بودند، باعث شد هزاران نفر کشته یا مسموم شوند. این تصویر مربوط به بمباران شیمیایی سردشت در سال ۱۳۶۶ می‌باشد:
در طول این دو جنگ نیروهای مسلح عراق متلاشی شدند. ولی ارتش امریکا برای نقشه بعدی خود، منطقه کردها را برای صدام پرواز ممنوع اعلام نمود و به صدام آزادی کامل برای کشتن شیعیان را داد تا حکومت عراق بدست مردم نیفتد.
لذا در سال ۱۳۶۹ (۱۹۹۱) با چراغ سبز امریکا، صدام توانست با توسل به نیروهای امنیتی و سلاح‌های شیمیایی، انقلاب مردمی عراق را نابود کند. تخمین‌ها حاکی از آن است که طی این قتل عام ها حدود 1 میلیون عراقی کشته شدند.
استعمارگران غرب که خودشان موجودی بنام صدام را پرورش داده بودند و از او در مقاطع مختلف استفاده کرده بودند، مردم عراق را در تحریم های شدیدی قرار دادند.
مطالعات انجام‌شده از مرگ صدها هزار عراقی به دلیل این تحریم‌ها حکایت دارند. هنگامی که خبرنگاران از مادلین آلبرایت وزیر امور خارجه آمریکا در مورد تحریم‌ها و مرگ بیش از نیم میلیون کودک عراقی بر اثر این تحریم‌ها پرسیدند، خانم آلبرایت با خونسردی تمام جواب داد: «انتخاب سختی بود ولی ارزشش را داشت.» در دوران تحریم حدود ۱ میلیون عراقی جان خود را از دست دادند. عراقی‌ها از واردات کالاهایی مانند حوله، کتری، یخچال و تقریباً هر کالایی که به نوعی به ساخت تسلیحات ربط داشت محروم بودند. دولت سهمیه بندی ۱۰۰۰ کالری برای هر شهروند را به اجرا گذاشت و هنگامی که تحریم‌ها به سمت تبدیل شدن به فاجعه بشری پیش می‌رفت سازمان ملل برنامه نفت در برابر غذا را به اجرا گذاشت. طی این برنامه حدود ۶۵ میلیارد دلار نفت عراق با بشکه‌ای به میانگین ۲۰ دلار به فروش می‌رسید.
یک روز بیشتر به نوروز ۱۳۸۲ (۲۰ مارس ۲۰۰۳) نمانده بود که ایالات متحده با تشکیل یک ائتلاف به عراق حمله کرد. این کشور دست نکشیدن عراق از برنامهٔ سلاح‌های کشتار جمعی که خلاف قطعنامهٔ ۶۸۷ شورای امنیت بود را به عنوان دلیل این تهاجم اعلام کرد. این ادعا بر اساس مدارکی بود که سازمان اطلاعات آمریکا و دولت بریتانیا تهیه کرده بودند. بعدها این مدارک غیرقابل اعتماد دانسته شدند.
دولت آمریکا به دنبال حمله به عراق حکومت ائتلاف موقت عراق (CPA) را برای ادارهٔ این کشور تشکیل داد. پل برمر، حاکم ائتلاف موقت، ارتش عراق را منحل کرد.
دستگیری صدام حسین در ۳ مرداد ۱۳۸۳ در تکریت که او را از چاله‌ای که در آن پنهان شده بود خارج کردند.
البته شواهد حاکی از آن است که صدام در آن مخفیگاه زندانی بود و مخفیگاه در کنترل صدام نبود.
همچنین امریکا با تجربه های تلخی که از جنگهای قبلی علیه ملتها داشت هرگز خود را درگیر جنگ غیر قابل پیش بینی نمی کند لذا قبل از شروع جنگ اوضاع عراق را تحت کنترل قرار داده بود. زیرا صدام توان شکست امریکا را نداشت ولی می توانست چندین هزار نفر از نیروهای امریکایی را به کشتن دهد. فراموش نکنیم که امریکا بخاطر کشته شدن حدود 4 هزار نفر از نیروهایش، طی چند سال در زمان اشغال، مجبور به خروج از عراق شد.
دیکتاورهای عرب خلیج فارس که عمدتاً مستعمره امریکا یا انگلیس بودند با هدایت امریکا گروههای تروریستی زیادی مشابه القاعده و از دل القاعده ولی با سیاست توحش بوجود آوردند تا در هنگام خروج امریکا از عراق از آنها استفاده شود.
مجلس عراق در اردیبهشت ماه ۱۳۸۶ از ایالات متحده خواست یک جدول زمانی برای خروج نیروهای خود ارائه دهد. شرکای آمریکا در جنگ مانند بریتانیا و دانمارک نیز شروع به خروج از این کشور کردند.
از ۱۳۸۶ تا کنون
درگیری‌ها در سال ۲۰۰۸ در عراق ادامه پیدا کردند و نیروهای مسلح تازه‌آموزش‌دیدهٔ عراقی با شبه‌نظامیان درگیر شدند. دولت عراق توافقی را با آمریکا امضا کرد که نیروهای مسلح آمریکا را ملزم به خروج از شهرهای عراق تا ۹ تیرماه ۱۳۸۸ و خروج از کل خاک عراق تا ۱۰ دی‌ماه ۱۳۹۰ می‌کرد.
نیروهای ایالات متحده وظایف امنیتی را در تیرماه ۱۳۸۸ به نیروهای عراقی واگذار کردند اما همکاری خود با این نیروها را حفظ نمودند. صبح روز ۲۷ آذر ۱۳۹۰ آخرین نیروهای آمریکایی با تشریفات از طریق مرز کویت خارج شدند. با خروج اولین نیروهای آمریکایی از شهرها در سال ۱۳۸۸ آمار جرم و خشونت در ماه‌های آتی افزایش پیدا کرد. با این حال مسئولان وزارت کشور عراق در آبان ۱۳۸۸ اعلام کردند که آمار کشتگان عراقی به کمترین میزان پس از اشغال عراق در سال ۱۳۸۲ رسیده است.
با خروج نیروهای آمریکایی در سال ۱۳۹۰ ناآرامی‌ها ادامه یافت و عراق دچار بی‌ثباتی سیاسی شد. بهار عربی در بهمن ۱۳۸۹ به عراق رسید و مخالفت‌ها در شهرها گسترش یافت. اما مخالفت‌های ابتدایی نتوانستند دولت را ساقط کنند.
واحد پول رسمی عراق دینار است
بر اساس برخی تخمین‌ها عراق با داشتن ۱۴۰٫۳ میلیارد بشکه نفت ذخیره در میدان‌های نفتی خود پس از ایران در ردهٔ پنجم جهان قرار دارد. این اطلاعات بر اساس تخمین‌های زلزله‌نگاری دوبعدی در سه دهه پیش به دست آمده و احتمال اینکه این کشور میدان‌های نفتی بیشتری داشته باشد بسیار زیاد است. تولید نفت این کشور در سال ۱۳۹۱ به ۳٫۴ میلیون بشکه در روز رسید.
بنابر پژوهشی که در اردیبهشت ۱۳۸۶ در آمریکا انجام شد احتمالاً رقمی بین ۱۰۰٬۰۰۰ تا ۳۰۰٬۰۰۰ بشکه نفت در روز از میزان تولید اعلام شدهٔ عراق در طول چهار سال پیش از آن از طریق فساد یا قاچاق به یغما رفته است.[۱۳۳] شبکهٔ الجزیره در سال ۱۳۸۷ گزارشی در مورد اشکالات محاسباتی دربارهٔ ۱۳ میلیارد بشکه نفت عراق که تحت مراقبت آمریکایی‌ها بوده ارائه داده و مدعی شد ۲٫۶ میلیارد بشکه از این نفت کلاً به حساب نیامده است.
طوایف موجود در عراق عبارتند از:
اعراب شیعه
اعراب سنی
کردها
آشوری‌ها
کردهای ایزدی
ترکمن‌های عراقی
شیعیان که اکثریت جمعیت عراق را تشکیل می‌دهند، بیشتر در مناطق جنوبی و مرکزی عراق سکونت دارند. وجود مقبره امامان شیعی در شهرهای مقدس عراق همچون کربلا و نجف، و همچنین وجود حوزه علمیه نجف و در نتیجه حضور دایمی علمای شیعی در این شهرها باعث تقویت فرهنگ شیعی شده است و این امر شیعیان عراق را از نظر فرهنگی به ایرانیان شیعی‌مذهب نزدیک ساخته است.
پس از جنگ کویت و عراق و وضع ممنوعیت پرواز عراق به بالای خط ۲۳ درجه در سال ۱۹۹۱ کردهای عراق عملاً توانستند حکومت خود را تأسیس نمایند. حکومت مستقل کردی از مهمترین برنامه های امریکا، برای ایجاد فتنه طایفه ای در منطقه می باشد زیرا کردها بین چهار کشور ترکیه، عراق، سوریه و ایران منتشر می باشند و می توانند بحران های بزرگی برای این چهار کشور بوجود آورند.
